Magician Harry Kellar drinking bruderszaft with the devil, 1899
Przejście na “Ty” / Bruderszaft
(colloquially called "brudzio", from the German Bruderschaft, "brotherhood")
My friend Szczepan in Warsaw created a dialogue to illustrate how two students might agree to switch to the informal form of address. The dialogue is between an older (Dawid) and younger (Idzi) student. Here is an abbreviated version:
Dawid: Panie Idzi, wydaję mi się, że mogę panu zaproponować
bruderszafta.
Idzi: Oczywiście, panie Dawidzie, to jest Dawid, Idzi jestem!
Dawid: Fajnie/Świetnie, mów mi Dawid.
And here are some guidelines regarding who can/should propose switching to "Ty":
The principles of good manners dictate that the following
hierarchy should be observed in proposing that the informal form of
address be used:
starsi do młodszych / older to younger
kobiety do mężczyzn / women to men
wyżsi do niższych rangą / higher ranking to lower
ranking
szefowie do podwładnych / bosses to subordinates
profesorowie do doktorów / professors to those with
doctorates
In general, it seems that Poles seem to be becoming less strict about using Pan/Pani, particularly in firms. Perhaps this is the result of foreign influences and models of corporate norms of behavior that have been present since 1989.
I have read that nowadays it is quite common for people in companies to address each other informally, not only amongst people of similar status, but even with their superiors. This is surely not true universally, however!
So -- if in doubt, err on the side of caution and stick with Pan/Pani!
Czy panu/pani smakuje? Literally: Does it taste [good] to you? smak = taste smakować = to taste; also with understanding that it tastes good Czy panu/pani smakuje herbata? Czy panu/pani smakują włoskie ciasteczka? Do you like the tea? Do you like the Italian cookies?
NB: The thing you are asking about (tea, cookies) determines whether the verb is singular or plural.
Czy Pani Mariannie smakuje ta biała herbata? Does Pani Marianna like that white tea?
Chyba tak. Nie pierwszy raz pije. Probably. It's not the first time she is drinking it.
------------------------------
Czy pan/i lubi...? Do you like...?
This is like in the sense of really liking something that you are familiar with. If you are asking whether something appeals to someone, use podobać się.
Czy pan/i lubi miód? Do you like honey? Czy pan/i lubi muzykę? Do you like music? (versus: Jak panu/pani się podoba ta piosenka? if the person is hearing it for the first time, for example) Czy pan/i lubi śpiewać? Do you like to sing? Panu Idziemu nie smakuje ten napój, ale go lubi. That drink doesn't taste good to Pan Idzi, but he likes it. Pan Idzi lubi gorycz. Pan Idzi likes [bitter things].
--------------------------------
Jak to ładnie pachnie! How nice it smells! Jak ładnie pachną! How nice they smell!
Jak to śmierdzi! How it stinks! Jak śmierdzą! How they stink! Fuj! Yuck!
--------------------------------
Adjectives
Czy to krzesło jest wygodne? Is that chair comfortable?
Tak, jest wygodne. // Nie, nie jest wygodne.
nowy / nowa / nowe = new
stary / stara / stare = old
duży / duża / duże = big
mały / mała / małe = small
dobry / dobra / dobre = good
zły / zła / złe = bad
--------------------------------
Miscellaneous vocabulary
Właśnie! Exactly! Precisely!
Mieliście szczęście. You were lucky! (That you didn't have to sing Christmas carols!)
w ogóle = at all
Czy pan nie słodzi w ogóle? You don't sweeten at all?
Przepraszam! Excuse me! (e.g., if you step on someone's foot in the metro)
Nie szkodzi! No problem. (Lit. no harm done)
Pałac na Wodzie (Pałac na Wyspie, Pałac Łazienkowski), w Park Łazienkowskim, Warszawa Autor zdjęcia: Voyager747, Wikimedia Commons
Kto śpiewał? Kto czytał? Kto mówił? Kto pisał? Kto słuchał?
Przykłady:
Examples:
Pani Mercedes: "Słuchałam, śpiewałam, mówiłam (sama ze sobą), pisałam i czytałam."
Pan Dawid: "Słuchałem, czytałem i śpiewałem."
Najgorzej było z pisaniem. It was worst with the writing. Najlepiej było ze słuchaniem. It was best with the listening. Sam/a ze sobą = with myself (or sam/a z sobą)
Louis Lang (1814–1893), "The Invalid", circa 1870. Wikipedia.
NB: It is not just a rote question/response like in English ("How are you?" "Fine, thanks") - no one would be surprised if you told them really how you feel!
Odpowiedź: Mam się... ...dobrze / well + ...bardzo dobrze / very well ...świetnie / great ...super ...doskonale / splendidly ...znakomicie... / excellently +++++
...dziękuję! A Pan/i? ...tak sobie / so-so ...źle / badly- ...bardzo źle / very badly ...kiepsko / lousy ...okropnie / horrible ...fatalnie / dreadful - - - - -
The first time I heard this song was one quiet evening in 1989 in Nürnberg's old town, sung by a melancholic (and drunk) Pole somewhere in the distance, across a deserted square.
Here below are the words they sing, which do not include all the stanzas ('bis' means to repeat). The English is just a rough, literal translation.
Upływa szybko życie, / Life flows away quickly
Jak potok płynie czas, / Time flows like a stream
Za rok, za dzień, za chwilę, / In a year, in a day, in a while
Razem nie będzie nas. /bis / We won't be together.
O, jeszcze młodość nasza, / O, there is still our youth
jeszcze szczęśliwi my, / We are still happy
o, niech przynajmniej teraz / o, may there at least for now
nie płyną gorzkie łzy. / flow no bitter tears.
Razem nie będzie nas. / We won't be together anymore.
In the comments under this song, as if he or she had heard the Pole in Nürnberg, too, someone wrote:
Gdziekolwiek jesteśmy niesiemy Polskę z sobą Wherever we are, we carry Poland with us
Here is another version, sung by the famous Polish pop singer Maryla Rodowicz - the complete words are below:
Upływa szybko życie, / Life flows away quickly Jak potok płynie czas, / Time flows like a stream Za rok, za dzień, za chwilę, / In a year, in a day, in a while Razem nie będzie nas. /bis / We won't be together.
I nasze młode lata / And our young years Upłyną szybko w dal, / Will low away quickly into the distance A w sercu pozostanie / And in our heart[s] will remain Tęsknota, smutek, żal. / Longing, sadness and regret.
Więc póki młode lata, / So as long as [we have our] young years Póki wiosenne dni / As long as [there are] spring days Niechże przynajmniej teraz / Let there at least now Nie płyną gorzkie łzy. / Flow no bitter tears.
Choć pamięć o nas zginie, / Although memory of us will be lost Już za niedługi czas, / Already in a short time Niech piosnka [sic] w dal popłynie / Let [a] song flow into the distance Póki jesteśmy wraz. / As long as we are together.
And stanzas that neither of these versions sing:
A jeśli lasów koło, / And if the forests around us Złączy zerwaną nić, / Are linked by a broken thread Będziemy znów pospołu / We will together again Śpiewać, marzyć, śnić. / Sing, [day]dream and dream.
Więc kiedy dziś stajemy / So today as we stand Już u rozstaju dróg, / Already at the parting of the ways Idącym w świat z otuchą, / Going into the world with courage Niech błogosławi Bóg. / May God bless [you].
Nürnberg (po polsku: Norymberga), Author: Schlaier, Wikipedia.
Milk in Poland and Slovakia, and elsewhere, used to be commonly sold in 1 liter bags - woreczki, or w folii (in plastic). In fact, milk is still sold in bags in Canada and in other countries. I was surprised to find that the topic has its own entry in Wikipedia.
If you do buy milk in bags, which can be messy to deal with, you need something reasonable to put it in, so they even sell special containers to put the bag into when you've opened it:
This custom, however, seems to be becoming a thing of the past. The dairy cooperative (spółdzielnia) above announced in 2011, for example, that it would stop packaging milk in plastic bags, and switch instead to plastic bottles (plastikowe butelki) like this one, from a different dairy:
They used to be even more common before the introduction of Tetra-Pak milk cartons (long-life, UHT -- kartony), which is probably now the most common form of packaging for milk in Europe:
However, some people have told me they prefer to buy the milk in bags because it is fresher - it can't sit around on shelves for months on end.
Now you can find discussions in the internet about what is best to buy - milk in plastic bags, plastic bottles or Tetra-Paks, and maybe even in paper cartons (papierowe kartony) and glass (szklane butelki) (we all know it is best in glass!), though I haven't noticed those specifically yet.
(Under communism, my aunt in Bratislava used to get a couple of bags of milk delivered to her house each morning, to a container hanging on her gate, along with six long rolls that are typical of Slovakia. After communism fell, this was one of the first things to go -- a service they miss even today.)
The plastic jugs and paper cartons common in America are not often used there, and I've never seen milk sold in anything other than a liter container -- maybe very rarely a liter and a half (but I think that was juice carton size, not milk!). You'd certainly never see a gallon-sized container of milk!
Szklane butelki, at least in my experience, are also rarely seen, though they used to be used, too:
A real novelty for you might be the mlekomaty ("milkomats") like this one, where you can buy milk straight from the dairy, which is put directly into containers you bring with you. These appeared in Slovakia around 2010, so perhaps in Poland around the same time:
The placement of Polish adjectives has long been something of a mystery to me. Although I have grown accustomed to where adjectives should go, I am not always sure what the reasoning is behind their placement. It seems some Poles aren't always exactly sure, either (see my friend's comment at the bottom of this text).
I asked a professor of Polish recently, and she explained it like this:
"Swan's grammar has a short explanation as to adjective noun order:
- qualitative before noun
- specifying type (książka kucharska - cookbook) after noun
There is also the issue of names: Teatr Nowy, Gazeta Wyborcza,etc., but if there is more than one than one adjective, then one goes before, and one goes after: Polskie Towarzystwo Językoznawcze[Polish Linguistics Society].
There are set expressions where the noun comes first, however: dzień dobry, piśmo święte [Bible], etc."
Usually the adjective comes before the noun, but when the relationship is more direct, the adjective often occupies the second place: duże państwo [big country], potężne państwo [powerful country], but państwo polskie [Polish state]; biały kot [white cat], wesoły kot [happy cat], but kot domowy [house/domestic cat]; długa wojna [long war], ostatnia wojna [last war] but wojna domowa [civil war]. Zazwyczaj przymiotnik występuje przed rzeczownikiem, ale kiedy związek jest ściślejszy, przymiotnik zajmuje często drugie miejsce: duże państwo, potężne państwo, ale państwo polskie; biały kot, wesoły kot, ale kot domowy; długa wojna, ostatnia wojna ale wojna domowa.
Thinking of examples, I asked my friend Szczepan why "multiple-grain bread" (chleb wieloziarnisty, or as in the photo below, wielozbożowy) would have the adjective after the noun, when other types of bread have the adjective before the word "bread" - and he answered: probably because it describes the very specific type of bread, but generally speaking -- I don't really know... (chyba dlatego, że określa bardzo szczegołowy typ chleba, ale ogólnie nie bardzo wiem).
He also explained more about adjectives we were using for milk:
With milk, it varies: if it is just the definition, then krowie mleko or kozie mleko (on the carton, it will say "kozie mleko", etc. Generally they don't write on the carton that it is cow's milk. If the adjective "goat" or "cow" is after the noun, then we are asking ONLY from what animal it came from, and the emphasis is on that. Z mlekiem jest różnie: jeśli jest tylko definicja to krowie mleko albo kozie mleko (na pudełku będzie napisane "Kozie mleko", etc.
O krowim mleku nie pisze się na pudełku, że jest krowie, generalnie. Jeżeli kozie lub krowie jest na drugim miejscu, to pytamy TYLKO od jakiego zwierzęcia jest, akcent na to właśnie pada.
And then even the Poles seem to be confused sometimes! Here at the top it says there is horse milk for sale (probably it should say "mare's milk", to be technically correct) - alongside all the other dairies:
When actually what they meant was that it was from the dairy in Końskie, which has a cute little cow animation on their website's banner. The adjective from "Końskie", however, is actually "Koneckie":
The next question is - what does the rest of their bag of milk say? More on milk in a later post.
Link to downloadable fileof this blog post. Asound file of me reading the text of the Herbatka song with pauses follows below the lyrics.
Herbatka
Z
rozkoszy tego świata ilości
niepomiernej zostanie
nam po latach herbaty
szklanka wiernej i
nieraz się w piernatach pomyśli
w porze nocnej ha,
trudno, lecz herbata, herbaty
szklanka mocnej
Dopóki
Ciebie, Ciebie nam pić Póty
jak w niebie, jak w niebie nam żyć Herbatko,
Herbatko, Herbatko Dopóki
Ciebie, Ciebie nam pić Póty
jak w niebie, jak w niebie nam żyć Herbatko,
Herbatko
O,
jakżeś bliska chwilko, jesienne
pachną kwiaty a
my pragniemy tylko szklaneczki
tej herbaty za
oknem deszczyk sypnął - arrivederci
lato gdy
wtem drzwi cicho skrzykną i
witaj nam, herbato
Dopóki
Ciebie, Ciebie nam pić Póty
jak w niebie, jak w niebie nam żyć Herbatko,
Herbatko, Herbatko Dopóki
Ciebie, Ciebie nam pić Póty
jak w niebie, jak w niebie nam żyć Herbatko,
Herbatko
Tak
wdzięczni, że nas darzysz pod
koniec już sezonu o
Tobie będziem marzyć Twój
zapach czule chłonąc a
potem syci woni, poprzestaniemy
na tym bo
doktór nam zabronił picia
mocnej herbaty
Ach po
co, i po co nam żyć kiedy
nie będzie nam wolno juz pić herbatki,
herbatki...
............................
NB: Recording of these texts can be found at the end of this post.
Days of the week and dates:
Jaki jest dzisiaj dzień? Poniedziałek. Którego dzisiaj mamy? Jedenastego października.
11. 10. 2016
at top of letter dnia 11. 10. 2016 r.
............................
NB: Capitalization of pan/pani: only when used in conjunction with a name, or addressing someone in a letter.
............................
Tak jest, proszę pana/pani! Yes, sir/ma'am!
Tak jest! = [strong agreement]
............................
ASKING HOW SOMETHING APPEALS TO SOMEONE:
Pytanie:
Jak się panu/pani podoba książka, film, pogoda, Warszawa...?
Odpowiedź:
Podoba mi się.
Nie podoba mi się.
............................
ASKING IF SOMEONE LIKES SOMETHING: Pytanie:
Czy pan/pani lubi miód? Do you like honey? Answer: Tak, lubię miód. Yes, I like honey.
Nie, nie lubię miodu. No, I don't like honey. Pytanie:
Czy pan/pani lubi herbatę? Do you like tea?
Odpowiedź:
Tak, lubię herbatę. Yes, I like tea.
Nie, nie lubię herbaty. No, I don't like tea.
............................
Czy pan/pani słodzi?
Do you take sugar? (Literally: Do you sweeten?)
Tak, słodzę.
Nie, nie słodzę.
"biała smierć" = "white death", Szczepan's nickname for white sugar
Czy pan/pani pije herbatę z mlekiem?
Tak, (piję herbatę) z mlekiem. (You can abbreviate the answer by omitting the stuff in parentheses.)
Nie -- piję (herbatę) bez mleka.
............................
Czy herbata panu/pani smakuje? Does the tea taste good to you? (Like asking: "Is the tea you're drinking good?")
Tak, smakuje.
Nie, nie smakuje.
............................
Pani Krystyna do Pani Stasi: Przepraszam, nie mam mleka. Pani Stasia: Nie piję krowiego mleka. Pani Stasia: Pani Marianno, proszę mi powiedzieć -- czy pani pije mleko krowie? Pani Marianna: Tak, piję mleko krowie. Pani Marianna do Pana Idzi: Panie Idzi, proszę mi powiedzieć, czy pan pije mleko krowie? Pan Idzi: Nie, nie piję mleka krowiego. Piję mleko migdałowe.
Pan Idzi do Pana Dawida: Panie Dawidzie, proszę mi powiedzieć, czy pan pije krowie mleko? Pan Dawid: Czy pan pyta, czy jestem lacto-ovo? Tak, piję mleko! RODZAJE MLEKA: krowie - cow's (from krowa) kozie - goat's (from koza) sojowe - soy (from soja) migdałowe - almond (migdał)
Herbaciarnia na wyspie / Tea house on the island, Pszczyna, Poland
"Owalny pawilon, wybudowany w 2 poł. XIX w. przy zachowaniu form neoklasycystycznych, ma charakter modnej w okresie romantyzmu 'świątyni dumania', a zarazem herbaciarni, tj. wykwintnego miejsca picia herbaty w pięknym otoczeniu - co miało związek z kolejną już w Europie modą na chińszczyznę i kulturę orientalną."
"The oval pavilion, built in the second half of the 19th century, while preserving neoclassical forms, has the character of of 'temple of musing', and also a tea-house -- that is to say an elegant place to drink tea in a beautiful setting -- which was associated with the most recent European fashion for things Chinese and for Oriental culture."
Minął sierpień, minął wrzesień, znów październik i
ta jesień rozpostarła melancholii mglisty woal
Nie żałuję letnich dzionków, róż, poziomek i skowronkow
Lecz jednego, jedynego jest mi żal
Addio pomidory Addio ulubione Słoneczka zachodzące za mój zimowy stół Nadchodzą znów wieczory sałatki niejedzonej Tęsknoty dojmującej i łzy przełkniętej wpół
To cóż że jeść ja będę zupy i tomaty
Gdy pomnę wciąż wasz świeży miąższ ...
w te witaminy przebogaty...
Addio pomidory, addio utracone
Przez długie, złe miesiące wasz zapach będę czuł
Owszem była i dziewczyna i miłości pajeczyna
co oplotła drżący dwukwiat naszych ciał
Porwał dziewcze zdrady poryw
i zabrała pomidory te ostatnie com schowane przed nią miał
Addio pomidory Addio ulubione Słoneczka zachodzące za mój zimowy stół Nadchodzą znów wieczory sałatki niejedzonej Tęsknoty dojmującej i łzy przełkniętej wpół
To cóż że jeść ja będę zupy i tomaty
Gdy pomnę wciąż wasz świeży miąższ ...
w te witaminy przebogaty...
Addio pomidory, addio utracone
Przez długie, złe miesiące wasz zapach będę czuł
Here is the song Pamiętasz, była jesień(Remember, It Was Autumn) sung by Sława Przybylska (voice for the actress here) in the film Pożegnanie (Farewell), 1958, directed by Wojciech Jerzy Has. wyk. Tadeusz Janczar and Maria Wachowiak. Music: Lucjan Kaszycki;
Lyrics: Andrzej Czekalski, Ryszard Pluciński
Pamiętasz, była jesień,
Mały hotel "Pod Różami",
Pokój numer osiem,
Staruszek portier
Z uśmiechem dawał klucz.
Na schodach niecierpliwie
Całowałeś po kryjomu moje włosy.
Czy więcej złotych liści było,
Czy twych pieszczot, miły,
Dzisiaj nie wiem już.
Odszedłeś potem nagle, drzwi otwarte,
Liść powiewem wiatru padł mi do nóg.
I wtedy zrozumiałam: to się kończy,
Pożegnania czas już przekroczyć próg.
Pamiętasz, była jesień,
Pokój numer osiem, korytarza mrok,
Już nigdy nie zapomnę
Hoteliku "Pod Różami", choć już minął rok.
Kochany, wróć do mnie, ja tęsknię za tobą.
I niech rozstania, kochany, nie dzielą nas już.
Pociągi wstrzymać, niech nigdy już listonosz
Złych listów nie przynosi pod hotelik róż.
Odszedłeś potem nagle, drzwi otwarte,
Liść powiewem wiatru padł mi do nóg.
I wtedy zrozumiałam: to się kończy,
Pożegnania czas już przekroczyć próg.
Pamiętasz, była jesień,
Pokój numer osiem, korytarza mrok,
Już nigdy nie zapomnę
Hoteliku "Pod Różami", choć już minął rok.
Tak, słuchałem / słuchałam. (M/F) Yes, I listened. Nie, nie słuchałem / słuchałam. (M/F) No, I didn't listen.
Please be prepared to use these five verbs in the types of questions and answers above. (NB: Not only I will be asking the questions next time...)
słuchać - to listen pisać - to write czytać - to read mówić - to speak śpiewać - to sing
PRAISE:
Bardzo dobrze! Very good!
Świetnie! Great!
Zuch (z Ciebie)! A cute way of saying 'Clever boy/girl!' It comes from the Boy Scout rank "wolf" (in English). I don't think they would use this in formal conversations really, though!
Here is the tongue-twister that Pani Abilka was mentioning - it is actually a poem by the very famous children's poet Jan Brzechwa. (Take note, Krysia and Dawid!)Here is the recording, and below is the Polish original, a phonetic transcription and the English translation, all from Wikipedia (thanks, Wikipedia!):
W Szczebrzeszynie chrząszcz brzmi w trzcinie
[fʂt͡ʂɛbʐɛʂɨɲɛ xʂɔɰ̃ʂt͡ʂ bʐmi ftʂt͡ɕiɲɛ]
In Szczebrzeszyn a beetle sounds in the reeds
I Szczebrzeszyn z tego słynie.
[iʂt͡ʂɛbʐɛʂɨn stɛɡɔ swɨɲɛ]
And Szczebrzeszyn is famous for this.
Wół go pyta: „Panie chrząszczu,
[vuw ɡɔ pɨta paɲɛ xʂɔɰ̃ʂt͡ʂu]
An ox asks him: "Mister beetle,
Po cóż pan tak brzęczy w gąszczu?”
[pɔ t͡suʂ pan tak bʐɛnt͡ʂɨ vɡɔɰ̃ʂt͡ʂu]
What are you buzzing in the bushes for?"
Below please find the dialogues that we have been practicing in class this week and last week, and the vocabulary list (at the bottom).
On Wednesday morning, I will also post a recording I have made.
Please practice and study these, with the aim of being able to reproduce them as fluently as possible, and hopefully attain Pani Mercedes' exacting speed standards...!
This is an actual Polish filiżankaherbaty - note the traditional glass cup, and tea leaves at the bottom. It looks like the spoon might be a light-weight aluminum one, because it seems like the photo might have been taken in a Bar mleczny (beloved inexpensive cafeteria-style restaurants known as "Milk Bars" that are becoming increasingly rare).
Dialog 1:
Student A:
Pani Stasiu/Pani Mariano/Panie Dawidzie, proszę mi powiedzieć...
Czy to jest lampa?
Student B:
Tak, to jest lampa, albo
Nie, to nie jest lampa. To jest zeszyt.
Student A: Dziękuję.
Then say 'proszę' to your partner to indicate it is his or her turn, or say: 'Teraz pana/pani kolej.' ('Now it is your turn.')
Dialog 2:
Student A:
Pani Stasiu/Pani Mariano/Panie Dawidzie, proszę mi powiedzieć...
Czy to jest lampa czy fortepian?
Student B:
To jest lampa, a to jest fortepian.
Student A:
Aha, dziękuję.
Proszę. / 'Teraz Pana/Pani kolej.'
---------------------------------
Słowniczek
zeszyt - notebook
książka - book
podręcznik - textbookkawa - coffee termos- thermos film, filmy (są) - film, films słuchawki (są) - earphones
fortepian - (grand) piano
stół - table
okno - window
krzesło - chair
kreda - chalk
pióro/długopis - (fountain) pen / ball-point pen
papier - paper
butelka - bottle
woda - water
filiżanka - cup (tea cup - not mug, which is kubek)
herbata - tea
komórka - cell-phone, affectionate abbreviation for telefon komórkowy, from word for "cell", komórka
zegarek - wristwatch
zasłony (są) - curtains (heavy), dainty/see-through ones are firanki
